Loksodroma i ortodroma – zasady żeglugi

Linię biegnącą po powierzchni kuli ziemskiej i przecinającą pod jednakowym punktem południki geograficzne nazywamy loksodromą. Jeśli ten kąt jest równy zero, loksodroma będzie pokrywała się z jednym z południków. Jeśli kąt wyniesie 90°, loksodroma pokryje się z jednym z równoleżników. W innych przypadkach loksodroma tworzy spiralę, dążącą stopniowo do bieguna. Na mapie Merkatora południki i równoleżniki tworzą siatkę prostokątną – każda linia prosta przecina południki pod tym samym katem – jest to właśnie loksodroma. Jacht poruszający się po loksodromie nie porusza się do celu po najkrótszej drodze.

Najkrótszą odległością pomiędzy dwoma punktami na kuli ziemskiej jest ortodroma, czyli krótszy łuk kola wielkiego przechodzącego przez dwa punkty kuli ziemskiej. Ortodroma nie pokrywa się z loksodromą – jedynym wyjątkiem jest tu równik i południki, będące jednocześnie ortodromami i loksodromami.

Ortodroma podzielona jest na dwa półokręgi przez równik. Punkty najbardziej oddalone od równika nazywamy wierzchołkami ortodromy. W żeglarstwie morskim z żeglugi po ortodromie korzystamy w okolicznościach wyjątkowych – kierując się zyskiem na drodze. Największą korzyść osiągniemy, gdy punkt startu i punkt docelowy leżą na tej samej szerokości geograficznej i z dala od równika, a różnica ich długości jest duża. Na małych szerokościach zysk jest nieduży, gdyż ortodroma jest zbliżona do równika, ktory jednocześnie jak wiemy jest loksodromą.

Nawigację po ortodromie stosuje się najczęściej podczas żeglowania po Oceanie Spokojnym oraz przy trawersacie Atlantyku – na średnich szerokościach geograficznych. Czasami w rejonach trudnych do żeglugi (sztormy, lody, mocne prądy, mgły, przeciwne wiatry) stosuje się nawigację mieszaną – częściowo po ortodromie, częściowo po loksodromie. Formą powszechnie uznawaną jest zasada 400 mil. Jeśli odległość żeglugi jest większa niż 400 mil, należy stosować żeglugę po ortodromie.

Problemy dotyczące wyboru drogi są znane wszystkim żeglarzom. Przy wyborze drogi ma również znaczenie posiadany sprzęt – jacht dobrze łapiący wiatr o kącie martwym 90° pozwala wybrać drogę ortodromową – płynąc jachtem tępo chodzącym na wiatr, o kącie martwym 110° wybierzmy trasy południowe.

W żeglarstwie morskim wybór drogi ułatwiają mapy wydawane przez Admiralicję Brytyjską dla wód całego świata. Na tym mapach znajdziemy dokładne dane dotyczące dróg zalecanych, odległości, wiatrów, sztormów, prądów morskich i wszelkich innych utrudnień. Unikajmy również sztywnego trzymania się wykresów i tablic – dla praktycznej realizacji drogi stosujmy proste metody graficzne, posługując się gnomiczną mapą oceanów, generalną mapą Merkatora i arkuszami zliczeniowymi dla danych szerokości geograficznych