Kompasy

Na jachtach żaglowych najważniejszym przyrządem nawigacyjnym był i nadal jest kompas. Kompasy magnetyczne to urządzenia służące do utrzymywania wyznaczonego kierunku żeglugi i dokonywania potrzebnych pomiarów. Kompasy magnetyczne różnią się od siebie kształtem, wielkością oraz rozwiązaniami technicznymi – jednakże zasadnicze elementy budowy powtarzają się we wszystkich konstrukcjach, np. kompasy ze sklepu swissknife.pl to solidne produkty m.in. firmy RECTA.

Ze względu na budowę kompasy możemy podzielić na dwa rodzaje – kompasy suche, mokre, kuliste, refleksyjne i projekcyjne. Na jachtach stosujemy zazwyczaj kompasy mokre. Podstawową częścią budowy kompasów mokrych jest róża kompasowa, umieszczona w kociołku wypełnionym płynem (roztworem wody, alkoholu i gliceryny). Dzięki płynowi róża wykazuje małe tarcie, dzięki czemu zwiększa się czułość kompasu. Kociołek – zazwyczaj mosiężny, jest zazwyczaj okrągłym naczyniem o średnicy większej od róży kompasowej. Wewnątrz kociołka na osi jest umieszczona róża kompasowa, wyposażona w parzystą liczbę magnesów i pływaka, umieszczonego na środku. Od góry kociołek jest zamknięty pokrywą z uszczelką i śrubami dociskowymi. Na wewnętrznej ściance kociołka jest umieszczona kreska kursowa – skierowana w stronę dziobu jachtu. Kociołek kompasu jest obciążony ołowiem i umieszczony na tzw. przegubie Cardana, dzięki czemu przyjmuje zawsze pozycję poziomą, nie reagując na gwałtowne ruchu jachtu. Kociołek z kompasem jest umieszczany w mosiężnych obudowach, zwanych naktuzem. Naktuz ma za zadanie chronić kompas i umożliwić obserwację przez małe oszklone okienko. W starszych kompasach mocowano z boku małe lampki naftowe, pozwalające na nawigację nocną – dziś spotyka się raczej oświetlenie elektryczne.

Na jachcie powinny znajdować się przynajmniej dwa kompasy – kompas główny oraz kompas sterowy. Kompas główny służy do prowadzenia nawigacji, przygotowany do namierzania, jest umieszczony jak najwyżej nad pokładem. Każdy taki kompas musi być atestowany, powinno posiadać się również wiedzę na temat dewiacji związanych z działaniem kompasów. Kompas sterowy (tzw. łodziowy) jest zazwyczaj mniejszy. Umieszcza się go w bezpośredniej bliskości stanowiska sternika. Kurs wyznaczamy na kompasie głównym, a sternik utrzymuje taki kurs, jaki wskazuje kompas główny w chwili pomiaru i zasygnalizowania obserwacji przez nawigatora. Używane są również elektryczne repetytory wskazań kompasu – w takim przypadku sternik musi jedynie utrzymać wskazówkę w ramce repetytora, nie musząc nawet znać kursu, którym żegluje jacht. Oprócz kompasu głównego i sterowego często stosuje się dodatkowo kompasy umieszczone w kabinie nawigacyjnej czy nad koją kapitana (kompasy sufitowe, profilowe), umożliwiające zdalną kontrolę kursu i ułatwiające nawigację.

Choć zasady działania kompasów magnetycznych są znane od tysiącleci, kompasy są nadal niezawodnymi, powszechnie stosowanymi urządzeniami nawigacyjnymi. Najnowsze kompasy mokre mają róże uzbrojone w magnesy pierścieniowe, wykonane ze spieków tlenków metali o odpowiedniej mieszance – zachowując długo swoje właściwości magnetyczne. Chcącym zgłębić tajniki kompasów magnetycznych możemy polecić doskonałą książkę Mirosława Jurdzińskiego – „Morskie kompasy magnetyczne” (Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1984).