Sekstanty w żeglarstwie

Precyzja pomiarów nawigacyjnych jest niezwykle istotna. Jednym z ciekawszych przyrządów jest sekstant. Sekstant służy do mierzenia kątów – stosuje się go przy pomiarach wysokości ciał niebieskich oraz w nawigacji terestrycznej do mierzenia kąta poziomego i pionowego.

Sekstant składa się z metalowej (lub drewnianej) ramy w kształcie części koła o kącie środkowym nieco ponad 60 stopni, czyli ok. 1/6 kata pełnego. Na łukowatej części, zwanej limbusem, jest naniesiona podziałka w stopniach, biegnąca od prawej do lewej strony. Środek koła które wyznacza łukowaty limbus jest środkiem obrotu ruchomego lusterka i złączonego z nim ramienia, zwanego alidadą. Dolna – przesuwająca się część alidady zaopatrzona jest w indeks wskazujący kąt, o jaki alidada zostaje przesunięta. Alidada jest zaopatrzona w śrubę mikrometryczną. Do ramy sekstantu przymocowana jest lunetka, szkła przyćmiewające i lusterko stałe. Lusterko to w połowie jest rzeczywistym lustrem – druga połowa jest przeźroczysta. Do ramy przymocowana jest również rękojeść oraz trzy nóżki.

Sekstant może być wyposażony w trzy rodzaje lunet, służących do pomiarów w różnych okolicznościach – lunetę astronomiczną (lunetę Keplera), dającą obraz odwrócony i powiększającą od 7 do 9 razy; lunetę ziemską, używaną przy pomiarach kąta poziomego i pionowego, posiadającą obraz prosty, oraz lunetę nocną o bardzo dużym obiektywie. Nowoczesne sekstanty mają raczej jedną, uniwersalną lunetę przymocowaną na stałe.
Pomiar kąta między dwoma obiektami przy pomocy sekstantu polega na takim ustawieniu alidady, aby rzeczywisty obraz jednego obiektu widziany przez przeźroczystą część lusterka stałego pokrywał się z obrazem drugiego obiektu, odbitego kolejno od ruchomego i stałego lusterka. Pomiary dokonywane sekstantem należą do najdokładniejszych w nawigacji żeglarskiej. Pomiary te nie zależą od deklinacji, dewiacji czy kursu jachtu, a mierzone kąty odczytuje się z dokładnością do 10 sekund kątowych.

Pomimo dużej dokładności pomiary sekstantem mogą być obarczone błędami. Błędy te możemy podzielić na stałe i zmienne. Błędy stałe są spowodowane niedokładną produkcją sekstantów – powoduje je złe wykonanie podziałki limbusa i noniusza oraz niedokładne osadzenie osi alidady w innym punkcie niż środek okręgu. Błędy zmienne spowodowane są złym ustawieniem niektórych części sekstantu. Do najczęstszych błędów należą: błąd pionowości lusterka ruchowego, błąd pionowości lusterka stałego, błąd indeksu oraz błąd nierównoległości osi lunetki. pomiary sekstantem mogą sprawić problemy mniej sprawnym nawigatorom, jednak właściwe ustawienie wszystkich elementów gwarantuje doskonałe jakościowo pomiary. Sekstant był, jest i długo jeszcze pozostanie jednym z najlepszych przyrządów nawigacyjnych.